Αγορά, φοβία, πανικός, τρεις λέξεις που όταν τις παντρέψουμε, μας παραπέμπουν σε μία από τις πιο καθηλωτικές ψυχικές νόσους και αυτή δεν είναι άλλη από την διαταραχή της αγοραφοβίας. Τις περισσότερες φορές συνοδεύεται και από την διαταραχή του πανικού, όπου αυτή ενισχύει την εγκατάσταση της νόσου  συμβάλλοντας στην περαιτέρω ψυχική αναπηρία του ατόμου που πάσχει.

Η αγοραφοβία παρουσιάζεται ως η πιο συχνή φοβία και δυστυχώς είναι και η πιο σοβαρή στη σφαίρα των φοβικών νευρώσεων.

Τι είναι η αγοραφοβία;

Η αγοραφοβία είναι ο φόβος του ατόμου να βρεθεί σε ανοιχτούς και δημόσιους χώρους και σχετίζεται με το φόβο του, να εκτεθεί σε χώρους που θα νιώσει απροστάτευτο και εντελώς αβοήθητο. Επίσης τα άτομα που κυριολεκτικά υποφέρουν, αρκετά συχνά φοβούνται και τους κλειστούς χώρους μιας και εκεί νιώθουν ότι μπορεί να εγκλωβιστούν και η διαφυγή τους να είναι αδύνατη και επομένως να νιώθουν εξίσου αβοήθητα.

Ένα άτομο που νοσεί από αγοραφοβία είναι κάποιος που αποφεύγει ή και αποκλείει την έλευσή του σε δρόμους, πλατείες, μαγαζιά, πολυσύχναστα μέρη, γέφυρες καθώς και τους κλειστούς χώρους, τους ανελκυστήρες, το θέατρο, τον κινηματογράφο, τα μέσα μαζικής μεταφοράς.

Οι αγοραφοβικοί θεωρούν το σπίτι τους το μόνο ασφαλές καταφύγιο και στις πολύ σοβαρές περιπτώσεις αδυνατούν να βγουν έξω από την νοητά ασφαλή ζώνη προφύλαξης και ασφάλειας του σπιτιού τους.

Τι είναι όμως αυτό που φοβάται ένας αγοραφοβικός;

Σε αντίθεση με άλλες φοβίες που υπάρχει ένα συγκεκριμένο αντικείμενο φόβου, π.χ.  αραχνοφοβία, εδώ το άτομο φοβάται τα συμπτώματα που του προκαλεί ο υπερβολικός του φόβος ή πανικός. Σκέφτεται ότι δεν θα μπορεί να ελέγξει τον εαυτό του, και ότι είναι απολύτως βέβαιο ότι όταν εκτεθεί σε χώρους εκτός σπιτιού ο φόβος του θα είναι ανεξέλεγκτος, σε βαθμό που θα «χάσει τον εαυτό του».

Ποια είναι τα συμπτώματα που νιώθει και ταυτόχρονα φοβάται ο πάσχοντας;

Ταχυκαρδία, έντονη δυσφορία, εφίδρωση
Αίσθημα ζάλης και αναπνευστικής δυσχέρειας
Αίσθημα πνιγμού ή πόνου στο στήθος
Φόβος απώλειας ελέγχου του εαυτού
Φόβος λιποθυμίας ή θανάτου
Αίσθημα αποπροσωποίησης (το αίσθημα του απόμακρου του μη αληθινού)
Φόβος της τρέλας

Τα άτομα που υποφέρουν από τη ψυχική νόσο της αγοραφοβίας είναι κυρίως γυναίκες ηλικίας από 18 έως 35 χρόνων και η έναρξη της νόσου τις περισσότερες φορές σχετίζεται με σωματικές ασθένειες, την κύηση, τα ατυχήματα την απώλεια ή τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου και γενικότερα μια τραυματική εμπειρία του ατόμου.

Σε ένα αρχικό στάδιο το άτομο συνδέει την  συναισθηματική του δυσφορία με το μέρος που βρίσκεται, έτσι νιώθει ευάλωτο και αβοήθητο. Αρχίζει να σκέφτεται ότι θα πάθει κακό και φαντάζεται ότι θα πάθει κρίση πανικού όταν εκείνο θα είναι εντελώς ανυπεράσπιστο. Φαντάζεται ότι η δυνατότητα διαφυγής θα είναι δύσκολη και έτσι ο φόβος του για δραστηριότητες καθημερινές και απαραίτητες για την φυσιολογική λειτουργία του, γίνονται αδύνατες. Το άτομο αυτό γίνεται έρμαιο των φόβων του και σκλάβος των τυραννικών του σκέψεων αλλά και των υπαρκτών συμπτωμάτων του. Ο παραλογισμός παίρνει τα ηνία και το άτομο αναπηροποιείται ψυχικά και πνευματικά.

Όταν η νόσος έχει εγκατασταθεί για τα καλά, τότε χρησιμοποιεί συμπεριφορές αποφυγής, όπως την αποφυγή της εξόδου του σε φοβογόνα μέρη. Σε άλλες περιπτώσεις, προσπαθεί να προστατεύσει τον εαυτό του, δημιουργώντας «ασφαλή μονοπάτια» δηλαδή διαδρομές που έχει ορίσει ως ανεκτές, ή επιτρέπει την μετακίνηση του μόνο με το αυτοκίνητο. Επίσης χρησιμοποιεί τεχνάσματα που έχουν ως στόχο τον καθησυχασμό του από τον φόβο του. Σε αυτές τις περιπτώσεις καταφεύγει σε συγγενείς, φίλους ή ακόμη και κατοικίδια ζώα, για να το συνοδεύσουν εκτός σπιτιού. Δυστυχώς πολλά από τα πάσχοντα άτομα καταφεύγουν και στην κατάχρηση ουσιών (αλκοόλ, ηρεμιστικά, υπνωτικά, κ.λ.π) ώστε να αντέξουν την πραγματικά οδυνηρή  φοβία τους. Η διαφυγή στην χρήση ουσιών είναι  μια από τις πιο επικίνδυνες συμπεριφορές αυτών των ατόμων αφού μπορεί να αποβεί μοιραία.

Ποιά μπορεί να είναι η πορεία εξέλιξης ενός αγοραφοβικού;

Κάτω από τα συμπτώματα συνήθως βρίσκεται ένα πλέγμα συναισθημάτων που ο άρρωστος αδυνατεί να αναγνωρίσει και να αντιμετωπίσει. Η βιαιότητα των συμπτωμάτων του είναι η εκδήλωση, σε λανθάνουσα μορφή, συναισθημάτων που ο ψυχισμός του ατόμου έχει βιώσει  με βίαιο και ακραίο τρόπο. Πχ, ένα συχνό εύρημα μέσα από την ψυχοθεραπεία ενός αγοραφοβικού είναι η διαπίστωση ότι η έναρξη της νόσου σχετίζεται με ένα βίαιο γεγονός, όπως τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, ή ενός τυχαίου συμβάντος που όμως αν κοιτάξουμε βαθύτερα σχετίζεται με κάποιο τραυματικό, μα και συνάμα «ξεχασμένο» περιστατικό.

Αν το άτομο δεν αντιμετωπίσει την φοβία του εγκαίρως τότε είναι πολύ πιθανό να διαιωνιστεί μια κατάσταση που θα βάλει σε κίνδυνο την κοινωνική, προσωπική και επαγγελματική του υπόσταση. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί τα συμπτώματα να υποχωρήσουν από μόνα τους σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, όμως δυστυχώς στις περισσότερες περιπτώσεις είναι επίμονα και χωρίς την βοήθεια των ειδικών, το άτομο μπορεί να υποφέρει χρόνια. Ένας άλλος κίνδυνος που ο αγοραφοβικός αντιμετωπίζει είναι η πιθανότητα ανάπτυξης μιας σοβαρής καταθλιπτικής διαταραχής καθώς οι επαναλαμβανόμενες κρίσεις  και η προσπάθεια αποφυγής τους, τον αποκαρδιώνουν και τον αποδυναμώνουν, γεμίζοντας τον αρνητικές και  απέλπιδες σκέψεις για τον εαυτό του και το μέλλον του.

Η απομόνωση από τους άλλους, η περιορισμένη κοινωνική και προσωπική ζωή, ο εγκλωβισμός του ατόμου σε μια ψυχική και σωματική φυλακή είναι ένας από τους χειρότερους εφιάλτες για κάθε ανθρώπινο ον. Κατά αυτήν την έννοια η αγοραφοβία αποτελεί μια από της πιο σοβαρές διαταραχές του ανθρώπινου ψυχισμού καθώς απειλεί και υπονομεύει την ελευθερία του. Όταν κάποιος πάσχει από αγοραφοβία καλό θα ήταν να μην αφεθεί στην «τύχη» του αλλά να επιδιώξει άμεσα να ανακαλύψει τα βαθύτερα αίτια της νόσου και να «επιτεθεί» σε αυτό που φαίνεται να απειλεί την ζωτική υπόσταση της ελευθερίας του.      

Νόρα Κοντοστεργίου
Ψυχολόγος-Ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια
B.A., Pg. Dip., M. Clin,.Sc
Ηγίου 6-10, Θησείο 11851, Αθήνα
Τηλ: 210 3427425 – 6974818255
E-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.