Νευρική Ανορεξία: Η Νόσος της Εικόνας

Το κοίταγμα στον καθρέφτη αποτελεί μια από τις πιο τελετουργικές εκφράσεις της ανθρώπινης ύπαρξης. Εκεί το κάθε άτομο συναντιέται, μέσα από το κοίταγμα, με κομμάτια του εαυτού του, έρχεται σε επαφή με κάτι που του είναι γνώριμο ή όχι, αρεστό ή μισητό, όμορφο ή άσχημο, κ.λ.π. Όταν κάποιος έχει μια πολύ κακή εικόνα του εαυτού του, τότε και η εικόνα που αντιλαμβάνεται ως αντανάκλαση στο καθρέφτη, είναι και αυτή μονομερής και το πιο πιθανό παραμορφωμένη.

Στην περίπτωση της νευρικής ανορεξίας το άτομο έχει μια εικόνα εαυτού, όπου εσωτερικά μα και εξωτερικά είναι εντελώς διαστρεβλωμένη και αναληθής. Όταν για παράδειγμα ένα κορίτσι που πάσχει από νευρική ανορεξία κοιτάζει τον εαυτό της στον καθρέφτη, αυτό που βλέπει είναι μια κοπέλα με αρκετά κιλά παραπάνω, γεμάτη λίπος και θεωρεί ότι είναι ντροπιαστικά μεγαλόσωμη. Αυτό που συμβαίνει στην πραγματικότητα είναι ότι αυτό το κορίτσι όπως και πολλά άλλα που πάσχουν από αυτή την ασθένεια, είναι απελπιστικά αδύνατο, αποστεωμένο και συχνά τόσο ισχνό που κινδυνεύει η ζωή του. Αυτού του είδους η παραμόρφωση αφορά μια σχέση με τον εαυτό του και τους άλλους που είναι βαθιά διαταραγμένη και ελλειμματική.

Τι είναι όμως η νευρική ανορεξία; Γιατί εξαπλώνεται τόσο γρήγορα και κυρίως στον νεανικό πληθυσμό; Και γιατί η θεραπεία της είναι τόσο δύσκολη υπόθεση;

Αυτά και πολλά αλλά ερωτήματα γεννιούνται όταν αναλογιζόμαστε ότι η ασθένεια της νευρικής ανορεξίας ακολουθεί το παράδοξο του αφανισμού και της απόλυτης εκμηδένισης της ανθρώπινης ύπαρξης, σε αντίθεση με κάθε ένστικτο επιβίωσης. Είναι μια ακραία επιλογή και κάθε άτομο που εισέρχεται μέσα στον κόσμο της, είναι κάποιος που έχει υπογράψει συμβόλαιο με την αυτοκαταστροφική πλευρά της ύπαρξης του.

Η ψυχογενής νευρική ανορεξία ορίζεται ως διαταραχή της πρόσληψης της τροφής, δηλαδή η ακραία στέρηση λήψης φαγητού. Συνήθως εμφανίζεται στην εφηβεία από τα 13 έως τα 20 και σε κάποιες περιπτώσεις και σε ενήλικες. Η νόσος σχετίζεται κυρίως με τον γυναικείο πληθυσμό αφού εμφανίζεται πολύ πιο σπάνια στους άντρες με μια αναλογία 1 προς 10.

Η στέρηση της τροφής είναι το εισαγωγικό στάδιο στην νόσο. Σε αυτή τη φάση το άτομο αποζητά με έναν έμμονο τρόπο την εκπλήρωση της επιθυμίας του για αδυνάτισμα. Ονειρεύεται ένα σώμα απόλυτα όμορφο, ένα σώμα που θα αποτελέσει το διαβατήριο για την επιτυχία και την απόλυτη αποδοχή από τους άλλους. Η εικόνα αυτή επενδύεται με τόση ενέργεια, ώστε το άτομο αψηφά τον πόλεμο που βιώνει από τον ίδιο του τον οργανισμό που αποζητά τροφή για να επιβιώσει. Η σύγκρουση αυτή είναι τόσο δυνατή που όταν η νίκη είναι από την πλευρά της στέρησης, το άτομο βιώνει μια τέτοια ευχαρίστηση, που το επαναφορτίζει με δύναμη και επιμονή. Ο στόχος της στέρησης έχει επιτευχθεί και το άτομο νιώθει δυνατό και μοναδικό.

Συνήθως στην αρχή της νόσου  εφαρμόζονται εξαντλητικές δίαιτες με τροφές που  εξασφαλίζουν την επίτευξη του στόχου. Σταδιακά η πείνα εναλλάσσεται με την αηδία, την αποστροφή και την έλλειψη κάθε όρεξης για τροφή. Συχνά τα άτομα αυτά συγκαλύπτουν την νόσο με  πολλά και διάφορα τεχνάσματα στην προσπάθεια τους να κρύψουν  την σοβαρότητα της νόσου. Προσπαθούν με κάθε τρόπο να πείσουν την οικογένεια τους και τον ευρύτερο κύκλο τους ότι είναι καλύτερα από ποτέ, γεμάτα ζωντάνια και όρεξη για «ζωή». Η εξαντλητική δίαιτα, η υπερβολική σωματική άσκηση, η χρήση καθαρτικών, η πρόκληση εμετού, είναι συμπεριφορές που εξασφαλίζουν την μείωση του βάρους τους.

Στην επόμενη φάση τα άτομα αυτά έχουν απώλεια βάρους που μπορεί να φτάσει την κλίμακα των 15 και 20 κιλών κάτω του φυσιολογικού. Η απίσχνανση τους είναι τέτοια που πλέον είναι αδύνατον να την αποκρύψουν, αν και αυτά εξακολουθούν να θεωρούν ότι δεν είναι αρκετά αδύνατα. Σε αυτή τη φάση τα οργανικά προβλήματα είναι πολλά και επικίνδυνα. Ο οργανισμός εισέρχεται σε μια μόνιμη κατάσταση σοκ και το άτομο εμφανίζει συμπτώματα πρόωρης γήρανσης, αμηνόρροιας, χαμηλή αρτηριακή πίεση, δερματικές διαταραχές, τριχόπτωση, ορμονικές διαταραχές, αϋπνία και πλήρη αποσταθεροποίηση του μεταβολισμού και των φυσιολογικών του λειτουργιών. Εάν δεν αντιμετωπιστούν εγκαίρως το άτομο μπορεί να οδηγηθεί στον θάνατο.

Η νόσος της νευρικής ανορεξίας είναι ευρέως διαδεδομένη μέσα στους κύκλους των εφήβων. Είναι ένας τρόπος φυγής από τα προβλήματα τους και από την δυσκολία που έχουν να ταυτιστούν με στον κόσμο των «μεγάλων», που ούτως η άλλως νιώθουν να τους έχει απογοητεύσει. Αρνούνται να μεγαλώσουν και να εισέλθουν σε μια ενήλικη ζωή που είναι γεμάτη απαιτήσεις που εκείνοι δεν νιώθουν καθόλου έτοιμοι  να αντιμετωπίσουν. Συμβολικά, είναι μια αντίσταση σε κάθε εξέλιξη όπως αυτή ορίζεται συνήθως.

Αυτοί οι έφηβοι προσπαθούν με ένα ακραίο τρόπο να ελέγξουν τις σωματικές και ψυχικές τους ανάγκες. Δείχνουν να θέλουν να επανακτήσουν τον έλεγχο της εξέλιξης τους, απορρίπτοντας τις βιολογικές τους ανάγκες και έτσι σε ένα φαντασιακό επίπεδο μεγαλουργούν και αισθάνονται παντοδύναμοι. Είναι σύνηθες  το φαινόμενο της έφηβης που ενώ η ζωή της κινδυνεύει από την ισχνότητα της,  είναι αρκετά δραστήρια και δίνει την εντύπωση ότι είναι υπεράνω πείνας, κρύου, κούρασης και ύπνου.

Μέσα στο πλαίσιο της απόρριψης των αναγκών είναι και η άρνηση της σεξουαλικότητας. Το παράδοξο είναι και πάλι, ότι ενώ η έφηβη φαντάζεται ένα κορμί σαγηνευτικό και ποθητό από τους άλλους, σε βαθμό που κανείς δεν θα μπορεί να αντισταθεί, σε ένα πραγματικό επίπεδο ποτέ δε καταφέρνει να νιώσει η ίδια ότι είναι ικανοποιημένη με τον εαυτό της και την εικόνα του σώματός της και έτσι η σεξουαλική της υπόσταση παραμένει σε κατάσταση  σύγχυσης και παραμόρφωσης.

Η αίσθηση του ανικανοποίητου είναι βαθιά ριζωμένη  μέσα στην ύπαρξη του ατόμου που νοσεί και αντιστέκεται  σε κάθε επέμβαση ή παρέμβαση προς την θεραπεία. Η λαγνεία μιας εικόνας  ενός φανταστικού τέλειου εαυτού, έρχεται σε σύγκρουση με τον πραγματικό εαυτό που είναι βαθιά τραυματισμένος,  κατακερματισμένος, αδύναμος και ανήμπορος. Η ψευδαίσθηση  της κυριαρχίας και του απόλυτου ελέγχου πάνω στον εαυτό  δυσκολεύουν το έργο της οικογένειας και του περίγυρου, που συχνά νιώθουν εντελώς αδύναμοι και ανίκανοι να βοηθήσουν.
Η διάρκεια της νόσου είναι συνήθως μακροχρόνια. Η ανορεκτική συμπεριφορά τείνει να γίνεται τρόπος ζωής και έτσι η θεραπεία της είναι μακροχρόνια και δύσκολη.

Δυστυχώς λόγω των συμπτωμάτων της νόσου ένα ποσοστό των πασχόντων (5%-10%) καταλήγουν στον θάνατο. Σε πολλές περιπτώσεις όταν η νόσος βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο απίσχνανσης, η επείγουσα μεταφορά στο  νοσοκομείο επιβάλλεται. Η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση είναι απαραίτητη από το στάδιο της έναρξης της νόσου καθώς η πρόληψη της σοβαρής εξέλιξης της  και η αποφυγή της μακροχρόνιας εδραίωσης της είναι ότι καλύτερο μπορεί να εφαρμοστεί. Δυστυχώς όπως προαναφέρθηκε η αντίσταση των ατόμων αυτών είναι τεράστια και έτσι δύσκολα θα επισκεφτούν τον ειδικό γιατρό, ή ψυχοθεραπευτή. Σε αυτή την περίπτωση η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση απευθύνεται αποκλειστικά στους γονείς καθώς  αυτοί θα πρέπει να καταλάβουν και να αντιμετωπίσουν με τον πιο κατάλληλο τρόπο την νόσο της νευρικής ανορεξίας.

Η συμβολή των γονέων είναι πολύτιμη  και τις περισσότερες φορές είναι οι μόνοι σύμμαχοι  από την πλευρά της ζωής.

Νόρα Κοντοστεργίου
Ψυχολόγος-Ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια
B.A., Pg. Dip., M. Clin,.Sc
Ηγίου 6-10, Θησείο 11851, Αθήνα
Τηλ: 210 3427425 – 6974818255
E-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.