ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΜΟΣ: ΕΝΑ ΛΑΘΟΣ ΚΑΘΡΕΦΤΙΣΜΑ
Ο όρος ναρκισσισμός συνδέεται με τον ελληνικό μύθο του Νάρκκισου όπου ερωτεύτηκε τον εαυτό του, ενώ ο ίδιος νόμιζε ότι ερωτεύτηκε κάποια νύμφη. Αυτή που πραγματικά ερωτεύτηκε δεν ήταν παρά η αντανάκλαση της δικής του εικόνας στο νερό. Στην προσπάθεια του να χαϊδέψει την εικόνα που τόσο ερωτεύτηκε έπεσε και πνίγηκε.
Στην ψυχολογία και ιδιαίτερα στην ψυχανάλυση ο όρος του ναρκισσισμού αφορά μια διαταραχή της προσωπικότητας όπου το άτομο ασχολείται υπερβολικά με τον εαυτό του. Κατά κάποιο τρόπο το άτομο αυτό όπως και στον μύθο, είναι ερωτευμένο με τον ίδιο του τον εαυτό και ασχολείται υπέρμετρα με την εικόνα που δείχνει στους άλλους. Αυτός ο θαυμασμός και η ενασχόληση με τον ίδιο, δεν αφήνει και πολύ χρόνο αλλά και χώρο για να ασχοληθεί με τους άλλους γύρω του και έτσι η ζωή του είναι ουσιαστικά φτωχή όσων αφορά στις διαπροσωπικές του σχέσεις. Κύριος στόχος μιας ναρκισσιστικής προσωπικότητας είναι να θαυμάζεται και να λατρεύεται από τον περίγυρο του.
Η αυτοεκτίμηση του είναι εξαιρετικά εύθραυστη και εξαρτάται από την εικόνα που έχουν οι άλλοι για εκείνον. Ένας νάρκισσος είναι ένα άτομο που στην ουσία έχει πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση και όταν το περιβάλλον του ασκεί κριτική ή απορρίπτει τις συμπεριφορές του, τότε αναδύεται η καλά κρυμμένη εύθραυστη προσωπικότητα του και καταρρέει. Αυτή του η κατάρρευση συχνά χαρακτηρίζεται από καταστροφικό θυμό, απομόνωση, κατάθλιψη και αυτοκαταστροφική συμπεριφορά. Κάτω από το προσωπείο του δυνατού γεμάτου αυτοπεποίθηση και μοναδικού ατόμου, κρύβεται ένα μοναχικό, φοβισμένο και ασθενές εγώ.
Ένας νάρκισσος έχει τόσο πολύ την ανάγκη να νιώθει διαφορετικός, ιδιαίτερος, ανώτερος και μοναδικός που είναι ικανός να φτάσει στα άκρα για να τα καταφέρει. Ένας από τους μεγαλύτερους φόβους του είναι ότι οι άλλοι θα ανακαλύψουν την πραγματικότητα, δηλαδή τον πραγματικό του εαυτό και έτσι προσπαθεί με κάθε τρόπο να μην αποκαλυφτεί. Συχνά τα άτομα αυτά διαλέγουν δουλείες που τους δίνουν την δυνατότητα να είναι στο επίκεντρο της προσοχής, να γίνουν διάσημοι ή και να αποκτήσουν υψηλά αξιώματα. Το φαίνεσθαι είναι τόσο ψηλά στο σύστημα αξίων τους που είναι σαν τίποτα άλλο να μην έχει σημασία. Το κυνήγι της ατομικής ευχαρίστησης, της κυριαρχίας στους άλλους και η φιλοδοξία είναι το κύριο μέλημα τους. Είναι επόμενο ότι τα άτομα που πάσχουν από αυτή τη διαταραχή έχουν σχεδόν ανύπαρκτη ικανότητα να συναισθάνονται τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων. Το μεγαλύτερο πρόβλημα για κάποιον που πάσχει από ναρκισσιστική διαταραχή είναι η ανεπάρκεια του να συνδεθεί ουσιαστικά, αληθινά και βαθιά με τους άλλους. Αντίθετα, οι άλλοι αποτελούν τα μέσα για να ικανοποιήσουν τις δικές του επιθυμίες και έτσι λειτουργούν ψυχρά, υπολογιστικά και παρασιτικά. Ο Φρόιντ επισημαίνει ότι αν αποτύχουμε να αγαπήσουμε και να συνδεθούμε τότε θα αρρωστήσουμε από υπέρμετρο εγωισμό.
Τι είναι όμως αυτό που οδηγεί κάποιον να αναπτύξει μια τέτοια διαταραχή; Είναι γνωστό ότι όλοι οι άνθρωποι διακατέχονται από κάποιο βαθμό ναρκισσισμού. Άλλωστε είναι ένα υγιές στάδιο της βρεφικής ανάπτυξης κάθε ατόμου. Ο Φρόιντ αναφέρεται στον ναρκισσισμό ως την σχέση με τα εξωτερικά αντικείμενα που καταπιέζεται και στην θέση αυτής υπερισχύει ένα μοντέλο εαυτού όπου σύμφωνα με αυτό το μοντέλο γίνονται και οι επιλογές των αντικειμένων που κάποιος αγαπάει και διαλέγει. Έτσι ενώ είναι απολύτως φυσιολογικό για ένα βρέφος να επιλέγει το δικό του σώμα και το δικό του εγώ για να αγαπήσει (αυτοερωτισμός) αυτό είναι εξαιρετικά προβληματικό όταν μια παρόμοια αυτοερωτική στάση κυριαρχεί στην ενήλικη ζωή. Το βρέφος στην αρχή της ζωής του έχει ένα πολύ πρώιμο και όχι καλά σχηματισμένο εγώ όπου ανάλογα συνάπτει αρκετά πρωτόγονες σχέσεις. Φυσικά η σχέση του με την μητέρα είναι εξαιρετικά σημαντική και πολύ δυνατή. Είναι απολύτως καθοριστική καθώς το βρέφος αντιδρά στις πράξεις, σκέψεις και κινήσεις της που ιδανικά πρέπει να είναι συντονισμένες με τις πολύ πρώιμες και ενστικτώδεις ανάγκες του βρέφους. Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι ο τρόπος που διαθέτει η μητέρα τον εαυτό της σε σχέση με το μωρό της, παίζει και καθοριστικό ρόλο για το πως εκείνο θα σχετιστεί μαζί της αλλά και τον κόσμο αργότερα. Αν το καθρέφτισμα στα μάτια της μητέρας είναι κενό, ματαιωτικό και το μωρό δεν αναγνωρίζει τον πρώιμο εαυτό του τότε εκείνη την περίοδο δυστυχώς καταστρέφεται και ένα μεγάλο μέρος της ικανότητας του ατόμου να αναπτύξει ένα υγιή εαυτό που θα μάθει να αγαπάει τους άλλους και να συνδέεται μαζί τους δημιουργικά και ολοκληρωτικά. Αυτή η παραπάνω περιγραφή μας παραπέμπει ξανά στον μύθο του Νάρκισσου όπου ο λόγος που οδηγείται στην αυτοκαταστροφή και τελικά στον πνιγμό του είναι γιατί στο καθρέφτισμα του στο νερό αποτυγχάνει να αναγνωρίσει την αντανάκλαση του εαυτού του, δηλαδή δεν αναγνωρίζει τον ίδιο του τον εαυτό!
Αυτή είναι μια ψυχαναλυτική εξήγηση για τα αίτια του ναρκισσισμού αλλά ας μην ξεχνάμε ότι η ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου περνάει από πολλά στάδια και οι επιρροές είναι πολλές και περίπλοκες. Ο σχηματισμός μιας τέτοιας προσωπικότητας είναι βαθιά επηρεασμένη από την σχέση με την πρωταρχική σχέση με την μητέρα και φαίνεται να είναι και η πιο σημαντική, αλλά ας μην ξεχνάμε και τον σημαντικό ρόλο που έχουν ο πατέρας, η σχέση του ζευγαριού μητέρας- πατέρα, το σχολείο, οι δάσκαλοι και σιγά σιγά όλα εκείνα τα πρότυπα που καθρεφτίζονται στα μάτια της κοινωνίας.
Δυστυχώς, όλο και περισσότερο η ίδια η κοινωνική δομή ενθαρρύνει πιο επιφανειακές και ρηχές σχέσεις με τους άλλους. Αντίθετα, επιβραβεύει μια τάση που έχει να κάνει με την επιδειξιομανία, τις εφήμερες σχέσεις, την απόκτηση πλούτου με κάθε κόστος και την απόκτηση έστω και της δεκαπεντάλεπτης αναγνωρισημότητας όπως πολύ σωστά είχε προβλέψει ο Άντυ Γουώρχολ.
Αυτού του είδους η τοποθέτηση όχι μόνο ενισχύει την εξάπλωση της ναρκισσιστικής διαταραχής, αλλά επιπλέον την εγκαθιστά ως μία από τις πιο γρήγορα αναπτυσσόμενες τα τελευταία χρόνια. Οι αντανακλάσεις από τα νερά της σύγχρονης κοινωνίας φαίνεται να είναι όχι μόνο παραπλανητικές αλλά και βαθιά παραμορφωτικές.
Για άλλη μια φορά η πρόληψη, η έγκυρη αναζήτηση βοήθειας αλλά και της κατάλληλης αντιμετώπισης, οι ζεστές και τρυφερές οικογενειακές σχέσεις, τα απαραίτητα όρια στην διαπαιδαγώγηση των παιδιών, η σωστή ενημέρωση των γονιών αλλά και η εγρήγορση ως προς τα συμπτώματα, μπορούν σημαντικά να βοηθήσουν ως προς την αντιμετώπιση αυτής της σοβαρής διαταραχής της προσωπικότητας.
Νόρα Κοντοστεργίου
Ψυχολόγος-Ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια
B.A., Pg. Dip., M. Clin,.Sc
Ηγίου 6-10, Θησείο 11851, Αθήνα
Τηλ: 210 3427425 – 6974818255
Όλα τα κείμενα και οι φωτογραφίες σε αυτόν τον ιστότοπο υπόκεινται σε πνευματικά δικαιώματα. Όλοι οι πίνακες ζωγραφικής στις επιμέρους ενότητες έχουν σχεδιαστεί από την κα Νόρα Κοντοστεργίου. Απαγορεύεται οποιαδήποτε αντιγραφή και διανομή χωρίς αναφορά στην πηγή.