Από την αρχαιότητα, τα όνειρα ήταν για τους ανθρώπους σημεία αναφοράς και τους γοήτευαν τόσο που ήθελαν να τα καταγράψουν και να τα αποτυπώσουν με κάποιο τρόπο. Θεωρούσαν ότι έχουν θεϊκή προέλευση και τους απέδιδαν μια μυστικιστική ιδιότητα. Πολλές φορές τα χρησιμοποιούσαν για να προβλέψουν τις μελλοντικές εξελίξεις!

Η προφητική διάσταση που αποδίδεται στα όνειρα ακόμα και σήμερα, δεν έχει παντελώς εκλείψει και είναι κατάλοιπο αυτής της αρχαϊκής πίστης της θεόσταλτης, μυστήριας και ακατανόητης φύσης του ονείρου.

Στην ψυχολογία και την ψυχανάλυση η διερεύνηση και ερμηνεία των ονείρων στηρίζεται στην καθαρά επιστημονική ανάλυση τους και έτσι η επεξεργασία τους αφορά την καλύτερη κατανόηση του ψυχισμού και του ασυνειδήτου.

Εδώ και πολλά χρόνια πειραματικές έρευνες μας δείχνουν ότι όλοι οι άνθρωποι ονειρεύονται και μάλιστα πολλές φορές, κατά την διάρκεια μιας νύχτας. Είναι σύνηθες κάποιοι να μην θυμούνται τα όνειρα τους και να δηλώνουν ότι δεν ονειρεύονται καθόλου, αυτή όμως είναι μια εσφαλμένη εντύπωση.

Ο κόσμος των ονείρων είναι ένας κόσμος γεμάτος σύμβολα πολλές φορές περίπλοκα και γεμάτα νοήματα που μπορούν να μας πληροφορήσουν για τις ασυνείδητες διεργασίες του ψυχισμού μας. Τα όνειρα μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως εργαλεία και βοηθήματα για να κατανοήσουμε ακόμα καλύτερα τις πράξεις μας, τα συναισθήματα μας, καθώς και τα προβλήματα που φαίνεται να μας απασχολούν. Ο Φρόυντ αλλά και ο Γιούνγκ θεωρούσαν ότι τα όνειρα είναι απαραίτητα για την επιτυχή ανάλυση του ασθενή καθώς δεν έτρεφαν καμία αμφιβολία για την σημαντικότητα τους στην διαδικασία της ψυχοθεραπείας και την κατανόηση του ασυνειδήτου.

Ο τρόπος που ονειρευόμαστε είναι απόλυτα προσωπικός και μοναδικός. Η σύνθεση και η επιλογή  των εικόνων, των ιστοριών και των επιλεγμένων συμβόλων είναι μια  εμπειρία βαθιά  ατομική.

Έτσι, μέσα από πειραματικές έρευνες  διαπιστώνεται ότι τα άτομα που δίνουν σημασία στα όνειρα τους και αντλούν ικανοποίηση από την ονειρική τους εμπειρία  
τείνουν να θυμούνται τα όνειρα τους περισσότερο και με πολλές λεπτομέρειες. Ακόμα,  η πλούσια απεικόνιση των εικόνων στον καμβά του ονείρου είναι στενά συνδεδεμένη με την ικανότητα του ατόμου να φαντάζεται, να ονειροπολεί, και να είναι αισθαντικό. Τα όνειρα  μας δίνουν μια εικόνα για το ποιοι είμαστε κάτω από την επιφανειακή και φτιασιδωμένη εικόνα παρουσίασης του εαυτού μας. Μας πληροφορούν για τις αληθινές επιθυμίες μας. Όταν ονειρευόμαστε απαλλασσόμαστε από τον εαυτό που μας προστατεύει, ελέγχει και καθοδηγεί, δηλαδή το συνειδητό μέρος του εαυτού. Έτσι, στον κόσμο του ασυνειδήτου δεν ισχύουν οι νόμοι που γνωρίζουμε και εφαρμόζουμε στην καθημερινότητα μας, οι νόμοι του συνειδητού, της λογικής και της πραγματικότητας.  Αντίθετα, στον κόσμο του ασυνείδητου όλα είναι δυνατά και βέβαια αυτό εκφράζεται μέσα από το όνειρο. Έτσι, μέσα στο όνειρο οι νόμοι της βαρύτητας δεν ισχύουν και η δυνατότητα να πετάξουμε  κάθε άλλο παρά αδύνατη είναι, το να αλλάζουμε πρόσωπο και να γινόμαστε μία μωρά και μία υπερήλικοι, το να πεθαίνουμε και να ζωντανεύουμε και άπειρες άλλες δυνατότητες ειναι αυτές που βιώνουμε τις ώρες που ονειρευόμαστε. Το απίθανο, το υπερρεαλιστικό και το καθόλα εξωπραγματικό γίνεται μια μοναδική εμπειρία και μας πληροφορεί με τον πιο ευφάνταστο τρόπο για το ποιοι είμαστε πραγματικά και τι θέλουμε.

Πολλές φορές τα όνειρα είναι καθαρά ερωτικά και εκφράζονται μέσα από αυτά όχι μόνο οι πιο απόκρυφες επιθυμίες αλλά και ο ίδιος ο φόβος για αυτές. Το ίδιο το όνειρο γίνεται ένα μέσο που διαλέγει ο ψυχισμός για να μας πει μια ιστορία που  είναι δύσκολο να επεξεργαστούμε σε συνειδητό επίπεδο. Π.χ ένα όνειρο με ομοφυλοφιλικό περιεχόμενο, μπορεί να εκφράζει την επιθυμία αλλά και τον φόβο προς αυτή, καθώς επίσης να αφορά στην σχέση με τον πατέρα ή την μητέρα και την επιθυμία του ατόμου για μια συναισθηματικά ανεκπλήρωτη σχέση με τον ομόφυλο γονέα. Από την άλλη μπορεί να συμβολίζει και μια ναρκισσιστική τύπου σχέση με τον ίδιο του τον εαυτό. Όπως καταλαβαίνουμε η κατηγορία των ερωτικών ονείρων μαζί με αυτή των εφιαλτών είναι και οι πιο διαταρακτικές καθώς προκαλούν έντονα συναισθήματα  και ο ονειρευόμενος δυσκολεύεται να επεξεργαστεί στο συνειδητό.  
Στην ψυχοθεραπεία λειτουργεί ως μέσο αποκάλυψης και βοήθειας.

Ο Πλάτωνας στην Πολιτεία, υποστήριζε ότι τα όνειρα φανέρωναν στοιχεία για την άγρια φύση του ανθρώπου:
«Όταν αποκοιμιέται η ήρεμη πλευρά της ψυχής και αμβλύνεται ο έλεγχος της λογικής, τότε ορθώνεται το κτήνος μέσα μας, ξέχειλο από φαγοπότι αποσείει τον ύπνο για να ριχτεί στην αναζήτηση αυτού που θα χορτάσει τα ένστικτα του. Όπως γνωρίζετε απεκδύεται από κάθε ντροπή και σύνεση σε τέτοιες στιγμές και δεν ορρωδεί μπροστά σε τίποτε. Σε ένα όργιο φαντασίωσης δεν θα διστάσει να συνουσιαστεί με μια μητέρα, ή με οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο, άνδρα, θεό, ζώο, ή να γευτεί μια απαγορευμένη τροφή, ή να επιτελέσει οποιαδήποτε αιματηρή πράξη. Με δυο λόγια, εκτείνεται ως το απεριόριστο της αδιαντροπιάς και της τρέλας.»

Δεν είναι εύκολο να καταλάβουμε  το νόημα των ονείρων, καθώς είναι γεμάτα σύμβολα που έχουν μοναδική σημασία για τον καθένα από εμάς. Γι’αυτό στην διαδικασία της ψυχανάλυσης, ο ψυχαναλυτής προτρέπει τον ασθενή να κάνει ελεύθερους συνειρμούς γύρω από το όνειρο του καθώς η ερμηνεία του ονείρου πρέπει να γίνει με ένα τρόπο αυθόρμητο και αληθινό και όχι καθοδηγούμενο και επιτηδευμένο. Ο κάθε θεραπευόμενος είναι ο γνώστης του περιεχομένου του ονείρου του και ο ψυχοθεραπευτής τον βοηθάει να ανακαλύψει το βαθύτερο νόημα των νυχτερινών του εικόνων και έτσι να βοηθηθεί να αντιμετωπίσει καλύτερα τα προβλήματα του. Ο Γιούνγκ υποστήριζε ότι τα όνειρα λειτουργούν ως ρυθμιστές  μεταξύ της ασυνείδητης και συνειδητής ύπαρξης του ατόμου και κατά την γνώμη του εξυπηρετούν την εν δυνάμει ψυχική υγεία και ωριμότητα του ατόμου.

Η σφαίρα της φαντασίας  του παραμυθιού  και του ονείρου, μας παραπέμπει σε μια γλώσσα συμβολική και μεταφορική, μια γλώσσα που όλοι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο έχουμε πρόσβαση και κατά καιρούς χρησιμοποιούμε για να αντεπεξέλθουμε στην πραγματικότητα. Δυστυχώς, η χρήση και η κατανόηση αυτής της συμβολικής γλώσσας του ονείρου δεν γίνεται συχνά, με αποτέλεσμα πολλά από τα νοήματα να χάνονται και να εξασθενούν  μέσα στην καθημερινότητα του ατόμου. Η αποκωδικοποίηση του νοήματος  μπορεί να καλυτερεύσει τη επαφή με τον εαυτό μας, να ενδυναμώσει την επικοινωνία με το ασυνείδητο και να βοηθήσει στην απαλλαγή από τα ψυχικά συμπτώματα. Αν σκεφτούμε ότι τα όνειρα μπορεί να αποτελέσουν ενδείξεις, συχνά σε έναν κώδικα υψηλής συμπύκνωσης, των βαθύτερων και κρυφών επιθυμιών μας, τότε πραγματικά αξίζει να  τους δώσουμε την ανάλογη προσοχή και με υπομονή και επίμονη να κατανοήσουμε αυτή την πολύτιμη γλώσσα του ψυχισμού μας.

Όπως κάθε μέθοδος εκμάθησης μιας καινούργιας γλώσσας, έτσι και αυτή των ονείρων απαιτεί μεθοδικότητα, ενθουσιασμό, πειθαρχεία, και αγάπη για την ανακάλυψη του καινούργιου. Φαίνεται να είναι μια διαδικασία που έχει πολλά να μας δώσει και πολλά να μας εκμυστηρευτεί!

Νόρα Κοντοστεργίου
Ψυχολόγος-Ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια
B.A., Pg. Dip., M. Clin,.Sc
Ηγίου 6-10, Θησείο 11851, Αθήνα
Τηλ: 210 3427425 – 6974818255
E-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.