Ο  φόβος είναι ένα συναίσθημα γνώριμο σε όλους μας. Είναι ένας προστατευτικός μηχανισμός άμυνας του ανθρώπινου συστήματος. Η προφύλαξη από κινδύνους που ελλοχεύουν στο εξωτερικό περιβάλλον, καθώς και η προστασία  από τον ίδιο μας τον εαυτό, καθιστούν την άμυνα του φόβου ως μια από τις ισχυρότερες αλλά και πιο χρήσιμες.

Όταν όμως ο φόβος είναι δυσανάλογος του ερεθίσματος ή όταν το άτομο νιώθει πανικό, τρόμο και αγωνία, ενώ δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος τότε έχουμε την πιθανότητα της μετατροπής του φόβου σε φοβία.

Ενώ, το συναίσθημα του φόβου είναι μια υγιής αντίδραση που μπορεί να συμβάλει στην σωματική και ψυχική μας ισορροπία, αντίθετα η εγκατάσταση μιας φοβίας είναι μια δυσλειτουργική και άκαμπτη διαταραχή που εγκλωβίζει το άτομο και κατά κάποιο τρόπο του στερεί την ελευθερία του.

Δυστυχώς,  οι αντιδράσεις του ατόμου που πάσχει από φοβία κάποιου τύπου, δεν ελέγχονται από την συνειδητή βούλησή του, ακόμα και όταν γνωρίζει ότι ο φόβος του είναι εντελώς παράλογος.

Τα συμπτώματα που εκδηλώνονται όταν το άτομο έρθει σε επαφή με την φοβογόνο κατάσταση είναι: δυσφορία, ζάλη, εφίδρωση, αναπνευστική δυσχέρεια, φόβος λιποθυμίας, χάσιμο έλεγχου, φόβος θανάτου και η ανάγκη άμεσης απομάκρυνσης από το ερέθισμα.

Όταν η φοβία διαιωνίζεται, μπορεί να επιφέρει σοβαρό περιορισμό στην προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική ζωή του ατόμου. Η επιβολή της φοβίας μπορεί να είναι τόσο ισχυρή που να το κατακλύζει  όχι μόνο όταν έρχεται σε επαφή με το αντικείμενο του φόβου του, αλλά και γενικότερα στην καθημερινότητα του. Η ανασφάλεια, το διάχυτο άγχος, η εξάντληση καθώς και τα καταθλιπτικά συμπτώματα γίνονται εμφανή. Το άτομο που πάσχει, περιορίζει τις δραστηριότητες του προκειμένου να αποφύγει τα δυσάρεστα συναισθήματα που του προκαλούνται όταν έρχεται σε επαφή με το αντικείμενο της φοβίας του. Πολλές φορές, θα ζητήσει από τα κοντινά του πρόσωπα να τον συνοδεύσουν,  θα ακολουθήσει διαδρομές που τις έχει ελέγξει, θα καταφύγει σε αλκοόλ ή άλλες ουσίες για να καλύψει την φοβία του, ή μπορεί  ακόμα και να απομονωθεί εντελώς.

Ποιες όμως μπορεί να είναι οι φοβίες αυτές; Οι πιο συχνές είναι οι εξής:

Αγοραφοβία: Μορφή αγχώδους διαταραχής που χαρακτηρίζεται από τον φόβο του ατόμου να βρεθεί σε χώρους με πολυκοσμία ή πολυσύχναστους δρόμους, αλλά και σε κλειστούς χώρους.
Κλειστοφοβία: Το άτομο αισθάνεται παράλογο φόβο ως προς τους κλειστούς χώρους όπως τα ασανσέρ, τον κινηματογράφο τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Εδώ ο φόβος εγκλωβισμού είναι η κύρια αγωνία.
Κοινωνική φοβία: Εμφανίζεται κυρίως στους έφηβους και τους νεαρούς ενήλικες και των δύο φύλων. Εδώ ο φόβος σχετίζεται με την κοινωνική συμπεριφορά και την έκθεση στην πιθανή κριτική των άλλων, όσον αφορά στην ομιλία, στις εξετάσεις κ.λ.π.
Ζωοφοβία: Κυρίως εμφανίζεται σε παιδιά και σε γυναίκες, όπου ο φόβος ως προς τα ζώα, (πουλιά, φίδια, αράχνες κ.λ.π.) είναι πολύ συγκεκριμένος και συνήθως δεν δημιουργεί μεγάλη αναστάτωση στην καθημερινότητα του ατόμου.
Υψοφοβία: Το άτομο φοβάται τα ύψη  αλλά ταυτόχρονα νιώθει μια ανεξέλεγκτη έλξη για το κενό.
Φοβία αντικειμένων: Το άτομο φοβάται να έρθει σε επαφή με συγκεκριμένα αντικείμενα (βελόνες, μαχαίρια, χώμα, βελούδο, φτερά κ.λ.π.)
Φοβία μέσων συγκοινωνίας: Ο φόβος χρήσης του τρένου, του αεροπλάνου ή του αυτοκινήτου κ.λ.π.
Νοσοφοβία: Πρόκειται για τον φόβο του αγχωτικού ατόμου  ότι πάσχει από διάφορες ασθένειες, όπως καρδιακά νοσήματα, καρκίνο και οτιδήποτε τύχει να διαβάσει η να ακούσει στον περίγυρο του συνδέοντας το με μια πεποίθηση ότι το ίδιο νοσεί  από την έκαστη ασθένεια.

Ο άνθρωπος είναι  ευάλωτος όσο και ισχυρός και αυτό τον καθιστά πολύπλοκο όσον αφορά στις λειτουργίες του. Τι μας κάνει λοιπόν να νοσούμε όταν κατά ένα πολύ μεγάλο βαθμό έχουμε την δυνατότητα, την γνώση, την εμπειρία να αποφύγουμε την ταλαιπωρία της σωματικής και ψυχικής μας υπόστασης; Ας δεχτούμε για την ώρα ότι όταν νοσούμε υπερέχει η ευάλωτη πλευρά.

Τα παρακάτω λόγια ανήκουν σε μια ασθενή μου, που πάσχει από αγοραφοβία: «Ψάχνω να βρω αυτό το οποίο με κάνει να σκέφτομαι αρνητικά για τα πάντα. Θέλω να νιώσω ελεύθερη, να νιώσει ελεύθερη η σκέψη μου. Να την αφήνω και εκείνη να μην πηγαίνει στο κακό. Είναι τόσο όμορφη η ζωή και εμένα κάτι δεν με αφήνει να ζήσω. Είναι φοβερό το ότι έχω τα πάντα και δεν μπορώ να ζήσω». Η ίδια μάλιστα φαίνεται να γνωρίζει μέσω της θεραπείας της ότι φοβάται να αντιμετωπίσει τον τρομακτικό για εκείνη κόσμο γύρω της και τότε είναι που χάνεται! Όταν ήταν μικρή έτρεχε στην αγκαλιά της μάνας της ενώ τώρα καλείται να τα αντιμετωπίσει μόνη της.

Αυτή  είναι μια εξήγηση που συμφωνεί και με την ψυχαναλυτική σκέψη που αποδίδει την ανάπτυξη των φοβιών σε εσωτερικές άλυτες ενδοψυχικές συγκρούσεις  τις οποίες το άτομο αποφορτίζει μεταθέτοντας τις σε εξωτερικούς παράγοντες.

Αυτές οι συγκρούσεις μπορεί να αφορούν την δυσκολία του ατόμου να αποχωριστεί το γονικό του περιβάλλον, την φροντίδα της μαμάς και του μπαμπά, κατ’επέκταση να φοβάται να αντιμετωπίσει την ενηλικίωση του και συνάμα τις ευθύνες που αυτή προϋποθέτει. Συχνά τέτοιου είδους συγκρούσεις σχετίζονται με την αγοραφοβία.

Μια άλλη σύγκρουση αφορά την συνειδητοποίηση του ατόμου ότι θα πεθάνει. Αν  ο στόχος της ζωής είναι ο θάνατος όπως κάποτε μας  είπε ο Φρόιντ, τότε  για  ένα άτομο που πάσχει από κλειστοφοβία, οι στενοί χώροι μπορεί να συμβολίζουν τον τάφο, και τον εγκλωβισμό του στον θάνατο.

Κάποιες φορές η φοβία συμβολίζει, με μεταμφιεσμένο τρόπο, την απαγορευμένη σεξουαλική επιθυμία, που λειτουργεί στο ασυνείδητο επίπεδο.

Οι αιτίες, όπως και τα διαφορετικά είδη φοβιών, μας παραπέμπουν στην επιβεβαίωση της πολυπλοκότητας του ανθρώπινου ψυχισμού. Όταν νοσούμε καλούμαστε να αναλογιστούμε ότι η ίδια μας η οντότητα  μας προτρέπει να βρούμε την λύση.

Εμείς απλώς χρειάζεται να έχουμε την ετοιμότητα, την υπομονή και το θάρρος να ζητήσουμε βοήθεια από τους ειδικούς. Η έγκαιρη αντιμετώπιση, είναι σημαντική καθώς η χρόνια εγκατάσταση μιας φοβίας μπορεί να ακινητοποιήσει  και να παγώσει την υγιή εξέλιξη.

Ο δρόμος της αυτογνωσίας μπορεί να είναι δύσκολος μα συνάμα και απολαυστικός. Η συνάντηση με τον ψυχοθεραπευτή είναι  μια εμπειρία που μπορεί να φανεί πολύτιμη  και απολύτως δημιουργική.
ΜΗ ΦΟΒΗΘΕΙΤΕ!

Νόρα Κοντοστεργίου
Ψυχολόγος-Ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια
B.A., Pg. Dip., M. Clin,.Sc
Ηγίου 6-10, Θησείο 11851, Αθήνα
Τηλ: 210 3427425 – 6974818255
E-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.