Το τραύμα ως λέξη, συνήθως   μας παραπέμπει  στα τραύματα  τα σωματικά και όχι στα ψυχικά. Όμως, εδώ θα ασχοληθούμε με τα ψυχικά τραύματα και πως αυτά φαίνεται να καθορίζουν τον τρόπο που αντιδρούμε και συναλλασσόμαστε με τον έξω κόσμο αλλά και με τον ίδιο μας τον εαυτό.

Συχνά το άτομο που έχει υποστεί κάποιου είδους ψυχικού τραυματισμού, αναπτύσσει μια υπερευαισθησία και φόβο, σε ερεθίσματα που του θυμίζουν την τραυματική εμπειρία. Είναι πολλές οι φορές που το άτομο τυραννιέται από τις μνήμες του μέσω της οδού του ονείρου και τα εφιαλτικά σε περιεχόμενο όνειρα το φέρνουν και πάλι σε επαφή με το τραυματικό συμβάν.

Τραυματικές εμπειρίες είναι αυτές που αφήνουν ένα αποτύπωμα στον ψυχισμό και σε αυτές συγκαταλέγονται οι φυσικές καταστροφές, αυτοκινητικά δυστυχήματα, βιασμός, ληστεία, σεξουαλική κακοποίηση, απαγωγή, επανειλημμένη άσκηση σωματικής βίας στην παιδική ηλικία, παιδική εγκατάλειψη, που είναι μόνο μερικές από τις εμπειρίες που μπορούν να μας σημαδέψουν για πάντα.

Το άτομο που έχει υποστεί ένα σοβαρό ψυχικό τραύμα μπορει να αναπτύξει τα συμπτώματα της Μετατραυματικής Αγχώδους  Διαταραχής, (PTSD). Σε αυτή την διαταραχή  έχουν έντονη συμμετοχή η μνημονική οδός και η αντίληψη με τις αισθήσεις. Σύμφωνα με έρευνες πάνω στην συναισθηματική νοημοσύνη, οι αναμνήσεις είναι έντονες αντιληπτικές εμπειρίες, όπως η εικόνα, ο ήχος, η μυρωδιά, η αφή και αυτές γίνονται τα μέσα για να καταγραφούν στην μνήμη μας ως ζωντανές , έντονες, τρομακτικές, αποκρουστικές, εμπλουτισμένες από τις αισθήσεις μας.

Η εμπειρία με τους ασθενείς που έχουν σοβαρές τραυματικές εμπειρίες είναι ότι συχνά νιώθουν τρόμο, απελπισία, ανημπόρια, και φαίνεται να είναι σε επιφυλακή για να αποτρέψουν μια ενδεχόμενη επανάληψη της τραυματικής εμπειρίας. Η αγωνία και οι εφιάλτες πολλές φορές κατακλύζουν τα άτομα αυτά για χρόνια μετά την τραυματική τους εμπειρία. Το άτομο πολλές φορές στην καθημερινότητα του υπολειτουργεί καθώς ένα μεγάλο μέρος των νοητικών και ψυχικών του λειτουργιών αναλώνονται στην προσπάθεια του να αντιμετωπίσει την τραυματική εμπειρία που παραμονεύει να επηρεάσει την κάθε του στιγμή. Το άτομο μπορεί να αντιδρά σε απλές καθημερινές στιγμές σαν να είναι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Αυτού του είδους η υπερδιέγερση καθιστά τα άτομα αυτά σε μια διαφορετική κατάσταση λειτουργίας, όπου η αίσθηση απειλής και τρόμου αποσυνδέουν το άτομο από την πιθανή αίσθηση ασφάλειας μέσα στο περιβάλλον του και την εμπιστοσύνη που θα μπορούσε να νιώσει.

Η μετατραυματική  αγχώδης διαταραχή είναι μια σοβαρή διαταραχή όπου δύσκολα αντιμετωπίζεται καθώς το κύριο πρόβλημα με τους ασθενείς αυτούς είναι το στοιχείο της ανημπόριας. Δηλαδή, η αίσθηση ότι δεν μπορούν να κάνουν τίποτα για να επανακτήσουν έλεγχο πάνω στην τραυματική εμπειρία τους. Αυτή η αίσθηση της αδυναμίας  σε συνδυασμό με την τρομακτική ανάμνηση με ζωντανό και λεπτομερή τρόπο κάνει τους πάσχοντες να είναι εξαιρετικά ευάλωτοι.

Έρευνες σε θύματα του Ολοκαυτώματος, σε βετεράνους του Βιετνάμ αλλά και παιδία που έχουν υποστεί σοβαρές κακοποιήσεις  δείχνουν ότι από νευρολογικής και βιοσωματικής άποψης  λόγο του τραυματικού συμβάντος δεν θα είναι ποτέ πια τα ίδια! Αυτό σημαίνει ότι οι εγκέφαλοι τους έχουν υποστεί μια αλλαγή στον τρόπο που αυτά τα άτομα βιώνουν τον φόβο, το άγχος, την στενοχώρια, την υπερδιέγερση, τις μνήμες.

Οι μεταβολές στον εγκέφαλο αφορούν τις αλλαγές στις ορμόνες του άγχους όπου φαίνεται να υπάρχει η υπερέκκριση τους και έτσι κινητοποιείται μια επείγουσα ανάγκη αντίδρασης, θέτοντας το άτομο σε επιφυλακή ενώ δεν υπάρχει πραγματική ανάγκη.  Επίσης, μια άλλη ουσία που υπερεκκρίνετε στον εγκέφαλο των ατόμων αυτών είναι μεγάλη δόση ενδορφίνης, το φυσικό αναλγητικό του οργανισμού μας. Το αποτέλεσμα αυτής της υπερδιέγερσης των φυσικών οπιοειδών, έχει σαν στόχο την αποφυγή του αισθήματος του πόνου δηλαδή την αναλγησία. Δυστυχώς, αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανηδονία, το συναισθηματικό μούδιασμα, και την συναισθηματική αποκοπή για τα συναισθήματα των άλλων.

Είναι λοιπόν ξεκάθαρο ότι τα άτομα που έχουν τέτοιου είδους τραυματικές εμπειρίες χρειάζονται εξαιρετική βοήθεια καθώς η ζημία που έχουν υποστεί είναι πολύ σοβαρή σε όλα τα επίπεδα. Ποιες είναι οι πιθανές θεραπείες για τέτοιου είδους ασθενείς; ΕΠΑΝΑΜΑΘΗΣΗ είναι η λέξη κλειδί. Η επαναμάθηση είναι μια θεραπευτική μέθοδος που συνδέεται με διαφορετικές θεωρητικές σχολές, όπως η ψυχανάλυση, η γνωσιακη θεραπεία, η συμπεριφρικη, η θεραπεία μέσω τέχνης, το θεραπευτικό παιχνίδι, το ψυχόδραμα κ.α. Όποια και αν είναι η θεωρητική κατεύθυνση, έχουν όλες ως στόχο να βοηθήσουν το άτομο να «ξαναζήσει» την τραυματική εμπειρία με λιγότερο κίνδυνο και ενισχύοντας έτσι την κυριαρχία του και επανακτώντας κάποια αίσθηση ελέγχου πάνω στην αβάσταχτη τραυματική εμπειρία. Η ψυχανάλυση και η τέχνη, μέσω του συμβολισμού, του μύθου, της αφήγησης της μεταφοράς, αποτελούν ισχυρά εργαλεία στην προσπάθεια αποκατάστασης και επανόρθωσης του ψυχικού πόνου. Η ανάρρωση από το ψυχικό τραύμα δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση και απαιτεί χρόνια θεραπευτική δουλεία και τεράστια αποθέματα υπομονής και επιμονής.
Η επαναμάθηση έχει ως στόχο το συγκινησιακό κύκλωμα του ψυχισμού, όπου η ασφάλεια υπερισχύει του ακατάσχετου φόβου και το άτομο μαθαίνει να συνδέει την τραυματική του εμπειρία με πιο θετικά και ανεκτά συναισθήματα. Η εμπειρία μιας πιο φυσιολογικής καθημερινότητας που έχει τις βάσεις της σε μια ασφαλή και επανορθωτική εμπειρία είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάρρωση   στο βαθμό που αυτό είναι δυνατό για το κάθε ατομο.
Η παντελής εξάλειψη των αρνητικών συναισθηματικών αντιδράσεων  στην τραυματική εμπειρία προς το παρόν είναι μάλλον αδύνατη, αλλά μέσα από τις έρευνες της νευροψυχολογίας όλο και περισσότερο επιβεβαιώνεται ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι εξαιρετικά  ικανός να επεξεργάζεται νέες πληροφορίες και να υιοθετεί καινούργιες αντιδράσεις, διαμορφώνοντας εκ νέου ένα πλαίσιο συναισθηματικής μάθησης και ωρίμανσης!

Βιβλιογραφία: H Συναισθηματική Νοημοσύνη. Daniel Goleman. Ελληνικά Γραμματα,1998.

Νόρα Κοντοστεργίου
Ψυχολόγος-Ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια
B.A., Pg. Dip., M. Clin,.Sc
Ηγίου 6-10, Θησείο 11851, Αθήνα
Τηλ: 210 3427425 – 6974818255
E-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.