Αρνητικά Συναισθήματα: Γιατί τα Φοβόμαστε;

Τα συναισθήματα αποτελούν μια ψυχική εμπειρία που γίνεται αντιληπτή μέσα από το σώμα μας. Έτσι καταλαβαίνουμε πως νιώθουμε χαρά ή λύπη, μέσα από διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου που ανταποκρίνονται σε διαφορετικά συναισθήματα. Έτσι, η πολυπλοκότητα του συστήματος των συναισθημάτων μας, ορίζει κατά πολύ το ποιοι είμαστε και πως αντιδρούμε στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος μας.

Οι συγκινησιακές φορτίσεις μαζί με την λογική, ορίζουν την διαφορετικότητα μας. Ο συναισθηματικός κόσμος κατά ένα πολύ μεγάλο βαθμό διαμορφώνει την προσωπικότητα του ατόμου. Για παράδειγμα, ένα άτομο θεωρείται επιτυχημένο και ευτυχισμένο όταν εκφράζει συναισθήματα χαράς, αγάπης, ευτυχίας, γαλήνης, πληρότητας, αρμονίας, ευχαρίστησης. Αντίθετα, ένα άλλο άτομο θεωρείται μάλλον αποτυχημένο και μίζερο όταν εκφράζει συναισθήματα αρνητικά και σκοτεινά.

Λύπη, ανηδονία, μίσος, δυστυχία, απελπισία, θυμός, αγωνία, άγχος, φόβος, ζήλια, φθόνος, ντροπή, είναι μερικά από τα ποιο συνηθισμένα αρνητικά συναισθήματα που οι άνθρωποι βιώνουν περισσότερο από ότι παραδέχονται. Το ταμπού της δυστυχίας, της μη αναγνώρισης των αρνητικών πλευρών του εαυτού, αποτελεί και μια από τις μεγαλύτερες υποκρισίες του δυτικού ανθρώπου.

Η άρνηση των αρνητικών συναισθημάτων φαίνεται να ορίζει κατά πολύ τις δυτικές κοινωνίες που με έναν φτιαχτό και επιτηδευμένο τρόπο χαλιναγωγούν τα πλήθη και προσωρινά τα πείθουν ότι όλοι μπορούν να εντρυφήσουν και να κατακτήσουν την πολυπόθητη ευτυχία. Το ευτυχισμένο σκηνικό της ζωής στήνεται μέσα από χλιδάτα πρότυπα, ιλουστρασιόν δημοσιεύσεις για ηθοποιούς, πολιτικούς, πρόσωπα που λάμπουν και το πάνλευκο χαμόγελο τους μας κλείνει το μάτι και μας προσκαλεί και εμάς στην αυταπάτη της αιώνιας ευτυχίας και επιτυχίας.

Όμως οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι η πραγματικότητα διαφέρει κατά πολύ από την παραπάνω προτεινόμενη εικόνα, και είτε το ομολογούν είτε όχι, τα συναισθήματα ευτυχίας είναι μάλλον δυσεύρετα, και αντίθετα, τα πιο δύσκολα και μάλλον αρνητικά στο πρόσημο συναισθήματα πολύ πιο προσιτά, στην καθόλα δύσκολη καθημερινότητα. Όσο και αν τα αρνούμαστε αυτά είναι εδώ μέσα στον ψυχισμό του κάθε ανθρώπου και καλείται να τα κατανοήσει και να τους δώσει μεγάλη σημασία μα και αξία. Τα συναισθήματα γενικά μας πληροφορούν την οποιαδήποτε στιγμή σταθούμε και αναλογιστούμε, για το πως αισθανόμαστε και για την κατάσταση της ψυχικής μας υγείας. Μπορούν να γίνουν οι σύμμαχοι μας και ένα πολύτιμο εργαλείο έτσι ώστε να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε τον εαυτό μας και τους άλλους. Όταν για παράδειγμα το άτομο κατακλύζεται από αρνητικά συναισθήματα τότε αυτό μπορεί να είναι ένδειξη κάποιας σοβαρής παθολογίας όπως η κατάθλιψη ή η διαταραχή της προσωπικότητας.

Οι άνθρωποι προσπαθούν να εξορκίσουν τους φόβους τους και πολλές φορές μέσα από αμυντικούς μηχανισμούς όπως της άρνησης και της απώθησης, προσωρινά τα καταφέρνουν. Όμως η πραγματικότητα μέσα από την δουλειά τους, την συναναστροφή με τους άλλους, την αναμέτρηση και τον ανταγωνισμό με τους συνανθρώπους τους, γεννά συνεχώς έντονα συναισθήματα πολλές φορές αρνητικά, που τους υπενθυμίζουν ότι παραμένουν στοιχειωμένοι από αυτά. Τα όνειρα, οι προσδοκίες, τα σχέδια, οι ελπίδες, οι υποσχέσεις, όλα αποτελούν μέρος αυτού του εσωτερικού πλάνου που έχει ως στόχο να μας οδηγήσει σε μονοπάτια ευτυχίας μέσα φυσικά από τον δρόμο των θετικών συναισθημάτων. Πολλές φορές μια τέτοια ενορχήστρωση είναι βαθιά καταναγκαστική και εντελώς ψευδής. Δηλαδή, το άτομο μέσα από αυτή την αγωνία του να ευτυχίσει, παραβλέπει την ωραιότητα της μετριότητας του, δηλαδή ότι η ζωή είναι γεμάτη ποικίλες στιγμές που απλά καλείται να συμμετάσχει και να αποδεχτεί αυτή την μεγάλη πολυπλοκότητα της ύπαρξης του άλλα και του κόσμου που το περιβάλει. Οι περισσότερες των στιγμών της ζωής είναι βέβαιο ότι για την πλειοψηφία των ανθρώπων ανήκουν σε μια κατάσταση μετριότητας, δηλαδή αισθάνονται την ένταση των συναισθημάτων τους σε ένα μεσαίο βαθμό.

Φυσικά τα αρνητικά συναισθήματα όταν μας χτυπάνε την πόρτα μας ξεβολεύουν, μας υπενθυμίζουν ότι έχουμε βγει από τον δρόμο της ευχαρίστησης και ότι πλέουμε σε νερά σκοτεινά και επικίνδυνα. Οι άνθρωποι φοβούνται τα αρνητικά τους συναισθήματα ίσως γιατί απλά τους φέρνουν σε επαφή με τα ελλείμματα τους, τα μειονεκτήματα τους, με την ανημποριά τους, με την θνησιμότητα τους, με το ευάλωτο της ύπαρξης τους. Και ναι, είναι δυσάρεστο να συνειδητοποιούμε ότι είμαστε έρμαια των συναισθημάτων μας που τις περισσότερες φόρες ξοδεύουμε τόση πολύ ενεργεία για να τα πολεμήσουμε, να τα στείλουμε στο βάθος του ασυνειδήτου μας, να τα αφανίσουμε περιμένοντας να λυτρωθούμε.

Όπως υποστηρίζουν και οι έρευνες φαίνεται να υπάρχει μια ατομική προδιάθεση ως προς την ευχαρίστηση, τον πόνο, το άγχος, την γήρανση κλπ. Αλλά σαφώς πρέπει να αναλογιστούμε αν αυτή η γενετική προδιάθεση είναι και το κύριο αίτιο που αισθανόμαστε τα συναισθήματα μας με κύριο πρόσημο το θετικό ή το αρνητικό. Και βέβαια ως συνέχεια αυτού έρχεται το ερώτημα, αν οι πρόγονοι μας ήταν και εκείνοι περισσότερο χαρούμενοι παρά μίζεροι και κατηφείς τότε μήπως και εμείς θα έχουμε μεγαλύτερες πιθανότητες για συναισθήματα ηδονής και χαράς;

Η Alice Miller, συγγραφέας και τέως ψυχαναλύτρια αποδίδει μεγάλη βαρύτητα στον ρόλο που έχουν οι γονείς και θεωρεί ότι πάνω από όλα ο τρόπος που ο κάθε ένας από εμάς νιώθει τα συναισθήματα του ορίζεται από τον βαθμό της κακομεταχείρισης που έχει υποστεί από τους γονείς του και τον τρόπο που το άτομο στην μετέπειτα ενήλικη ζωή του χειρίζεται την σχέση με αυτούς. Σε ένα μεγάλο βαθμό αυτό είναι αλήθεια αφού ο τρόπος που αισθανόμαστε στο εδώ και στο τώρα εξαρτάται από το πως αισθανόμασταν στο εκεί και στο τότε. Δηλαδή ο τρόπος που νιώθαμε ως βρέφη και ως παιδιά, αλλά και η εξέλιξη των συναισθημάτων μας ήταν απόλυτα συνδεδεμένα με τον τρόπο που μας χειρίζονταν οι γονείς μας. Αν για παράδειγμα, είχαμε γονείς που μας φέρθηκαν με καλοσύνη και ενσυναίσθηση, με πραγματική φροντίδα ως προς τις πολύ πρώιμες ανάγκες μας, που έδειξαν αληθινή κατανόηση των συναισθημάτων μας τότε έχουμε πολύ περισσότερες πιθανότητες ως ενήλικες πια, να αισθανόμαστε πιο αισιόδοξα και πιο θετικά στην αντιμετώπιση της ζωής μας. Αντίθετα, αν είχαμε γονείς που δεν μας στάθηκαν έτσι όπως είχαμε ανάγκη, που μας κακομεταχειρίστηκαν ψυχολογικά ή σωματικά, που αρνήθηκαν να ακούσουν το πόσο αβοήθητοι και απόλυτα εξαρτημένοι ήμασταν από οτιδήποτε έπρατταν, τότε οι πιθανότητες να βιώνουμε την ζωή μας μέσα από ένα πρίσμα σκοτεινό και κατακλυσμένο από αρνητικά συναισθήματα είναι μεγάλες.

Φυσικά το να νιώθουμε αρνητικά συναισθήματα είναι κομμάτι όλων, και τίποτα περίεργο ή παθολογικό δεν υπάρχει σε αυτό. Το να αναγνωρίζουμε τα αρνητικά μας συναισθήματα, να τους αποδίδουμε νόημα και αξία είναι επίσης σημαντικό. Το να τα αρνούμαστε και να τα κουκουλώνουμε είναι ανώφελο και μάλλον επικίνδυνο αφού αυτά πάντα επιστρέφουν δριμύτερα και δημιουργούν ακόμα χειρότερες καταστάσεις, όπως ψυχικές και σωματικές ασθένειες. Δεν υπάρχει λύτρωση και δυνατότητα φυγής από τα συναισθήματα μας παρά μόνο αν τα αναγνωρίσουμε και συμφιλιωθούμε μαζί τους.

Η εικόνα του πάντα ευτυχισμένου καλοκάγαθου ανθρώπου είναι μια ουτοπία που όσο κι αν την λαχταράμε σαν αντίδοτο στον ανθρώπινο πόνο, δεν θα την συναντήσουμε. Το να αναγνωρίσουμε ποιοι είμαστε και να αποδεχτούμε την προσωπική μας ιστορία είναι το μόνο αντίδοτο στον πόνο. Το να υποκρινόμαστε τους καλούς, τους ευδιάθετους τους ευτυχισμένους ελπίζοντας ότι έτσι θα κατατροπώσουμε τα αρνητικά μας συναισθήματα σίγουρα δεν είναι η λύση. Ας σκεφτούμε λοιπόν πως τα αρνητικά συναισθήματα είναι εδώ, μέσα μας, γιατί έχουν λόγο ύπαρξης και μάλιστα πολύ σημαντικό.

Κλείνοντας, θα ήθελα να δανειστώ τα λόγια του Βολταίρου:

“Ας παραδεχτούμε την ύπαρξη του κακού, δίχως να προσθέσουμε στις ασχήμιες της ζωής και την παράλογη αλαζονεία της άρνησης του.”

Νόρα Κοντοστεργίου
Ψυχολόγος-Ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια
B.A., Pg. Dip., M. Clin,.Sc
Ηγίου 6-10, Θησείο 11851, Αθήνα
Τηλ: 210 3427425 – 6974818255
E-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.